Η Ζάχα Χαντίντ, η εμβληματική προσωπικότητα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, που γεννήθηκε στη Βαγδάτη, αλλά σπούδασε και δημιούργησε στο Λονδίνο πεθαίνει σαν σήμερα το 2016.
Η Ζάχα Χαντίντ ήταν εμβληματική προσωπικότητα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, που γεννήθηκε στη Βαγδάτη, αλλά σπούδασε και δημιούργησε στο Λονδίνο. Με έργα που «δεν μπορούσε να τα φανταστεί κανείς», με έντονη και εξωστρεφή προσωπικότητα που θύμιζε ροκ σταρ, έγινε η πρώτη γυναίκα και μάλιστα μουσουλμάνα, που κέρδισε το 2004 το επίζηλο βραβείο Πρίτζκερ, το θεωρούμενο Νόμπελ της Αρχιτεκτονικής.
Γεννήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 1950 στην κοσμοπολίτικη εκείνη την εποχή Βαγδάτη, γεγονός που συνετέλεσε καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητά της. Ο πατέρας της ήταν πλούσιος επιχειρηματίας με καταγωγή από τη Μοσούλη και συνιδρυτής του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος, που πρέσβευε την εκκοσμίκευση και την κοινωνική δημοκρατία. Φοίτησε σε γαλλόφωνο καθολικό σχολείο στη γενέτειρά της και στη συνέχεια σπούδασε μαθηματικά στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού.
Τα πρωταρχικά έργα και τα τοπογραφικά της Χαντίντ, που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, αποδεικνύουν την έντονη και ισχυρή σχέση της κίνησης και της ενέργειας με την “κτηριογλυπτική”. Η κίνηση είναι μια ελεγχόμενη έκρηξη που ασχολείται με τη σύνθεση διαδρομών που διασταυρώνονται και με όγκους που γίνονται δυναμικές μορφές και όχι στατικές.
Η κίνηση είναι σημαντικό κομμάτι στις συνθέσεις της. Την ενδιαφέρει το πώς θα κινείται κανείς μέσα στα έργα της. Ξεκινώντας από τις διαδρομές «στήνει» όλο το σχέδιο δυναμικά γύρω τους.
Τα έργα της δεν υπακούουν σε καμία αρχή στατικότητας, αλλά πάντα προσπαθούν να δημιουργήσουν μια συνεχή εξελισσόμενη κίνηση. Σε όλες της τις δημιουργίες υπάρχει μια ατέρμονη κυκλική πορεία που κάνει την αρχιτεκτονική της να μοιάζει με ένα «ποτάμι» , μια αλληλουχία σημείων και γεφυρωμένων όγκων, επιφανειών που η μια εισρέει στην άλλη, αντιπαραβάλλοντας συνεχώς την έννοια της τάσης με αυτή της μεταβολής. Σε κάποιες δουλειές της, όπως για παράδειγμα το Bergisel Sky Jumb, η έννοια της κίνησης γίνεται ακόμα πιο έντονη.
H έννοια της ροής στους χώρους αποτελεί σημαντικό ζήτημα στην αρχιτεκτονική και τα αρχιτεκτονικά σχέδια που σχετίζονται με την έννοια της ροής αυξάνονται συνεχώς. Η ροή, επίσης, σχετίζεται με την ομαλή λειτουργία. Έτσι, σε ένα κτήριο χρειάζεται βασικά η ροή κύριων στοιχείων όπως ο αέρας, η ενέργεια και το νερό, αλλά και η ροή στη σύνθεση των χώρων. Ωστόσο, παρά τη σημασία που έχει για την αρχιτεκτονική κατανόηση, η ροή έχει ελάχιστα μελετηθεί, κάτι που η Zάχα Χαντίντ προσπαθεί να λύσει δίνοντάς της τεράστια σημασία. Η προσπάθειά της, εξάλλου, για ερμηνεία των σταθερών σχημάτων, όπως τα τετράγωνα και οι κύκλοι, είναι χαρακτηριστική. Έτσι, έχει προσθέσει καινούργιο λεξιλόγιο, δημιουργώντας κτήρια που προκαλούν περιέργεια και μέσω της κίνησής τους αποκτούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Η Zaha Hadid χρησιμοποιεί την προοπτική κατά κόρον στις συνθέσεις της, αφού την επιβάλλουν και οι μορφές τις οποίες χρησιμοποιεί… Ίσως είναι κατάλοιπο από τις αρχικές σπουδές της στα μαθηματικά, αλλά μόνο ως κατάλοιπο δεν αντιμετωπίζεται. Η συγκεκριμένη σπουδή της γεωμετρίας μάς δίνει τα “πλαστικά” αποτελέσματα των έργων της.
Η αφαίρεση, έννοια σχετική με την αποδόμηση, χαρακτηρίζει το έργο της. Η αρχιτέκτονας την αφομοιώνει στο έργο της με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Η αφαίρεση για την Hadid υπονοεί την αποφυγή του οικείου και των στερεότυπων τυπολογιών. Αντί, λοιπόν, να θεωρήσει ως δεδομένα αρχιτεκτονικά στοιχεία σπίτια , δωμάτια κτλ., η Χαντίντ ανασυσταίνει τις λειτουργίες του χώρου, της σχέσης του μέσα και του έξω, μέσω ορίων, πεδίων , όγκων, επιπέδων και τομών.
Αυτή η δημιουργική πορεία της προσέγγισής της οφείλεται στην «open-endedness» σύνθεση, καθώς επίσης και στα αφαιρετικά στοιχεία τα οποία εισάγει μέσα σε αυτήν. Για να διατηρήσει το αδέσμευτο πνεύμα της αφαίρεσης στα κτήριά της, αποφεύγει να σχεδιάσει τις λεπτομέρειες οι οποίες υποδηλώνουν άμεσα τη λειτουργία του εκάστοτε χώρου. Σκοπός της δεν είναι να ορίσει τρόπους συμπεριφοράς της κατοίκησης, αλλά, αντίθετα, επιτρέπει στον χρήστη να ανακαλύψει ο ίδιος τον χώρο και να του δώσει το προσωπικό του νόημα.
Η Χαντίντ θεωρείται μία από τους εκπρόσωπους της αποδόμησης. Οι χώροι που σχεδιάζει κατακερματίζονται δημιουργώντας ένα παιχνίδι προοπτικής, που τελικά εξελίσσεται σε μια επίθεση κατά της ορθόδοξης μορφής και του οπτικού ελέγχου. Στα κτήριά της δεν υπάρχει σαφής είσοδος ή έξοδος, ψηλό ή χαμηλό, αριστερά ή δεξιά. Αντίθετα, πρόκειται για ένα ανοιχτό σύνολο. Οι χαράξεις της γεννούν ένα αποτέλεσμα το οποίο δεν είναι ούτε λογικό, ούτε μεταφυσικό, αλλά κάτι που μοιάζει φυσικό και οργανικό. Γενικώς, η αρχιτεκτονική της μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μείγμα αυτού που ονομάζουμε οργανική αρχιτεκτονική με στοιχεία μπαρόκ.
Η Χαντίντ μπορεί να κινείται άνετα μεταξύ μιας ενεργητικής ρευστότητας και μιας παθητικής στιβαρότητας, μεταξύ φυσικού και τεχνητού, και με τις αποκλίσεις της να κατασκευάζει εκπλήξεις για τον θεατή. Οι δημιουργίες της οργανώνονται σε «οράματα» όπου το χάος και η τάξη, η απουσία φόρμας και οι παραστάσεις τέμνονται παράγοντας ως τελικό αποτέλεσμα τον δυναμισμό.
δείτε παρακάτω ορισμένα από τα αριστουργήματα που σχεδιάσε:
φωτό 1. Το London Aquatics Centre, κολυμβητικό προπονητικό κέντρο.
φωτό 2. Η Όπερα της Guangzhou στην Κίνα.
φωτό 3. Το Κεντρικό Κτίριο της BMW στη Λειψία.
