Νερό και Αρχιτεκτονική, ένα αγαθό ζωτικής σημασίας και μια τέχνη και επιστήμη. Σε προηγούμενο άρθρο είχα επισημάνει πως η σχέση αρχιτεκτονικής και νερού είναι ιδιαίτερη και είχα αναφερθεί σε μια μορφή αστικής επέκτασης επί υδάτινων επιφανειών. Το νερό αποτελεί δομικό εργαλείο της «αρχιτεκτονικής» κάθε έμβιου οργανισμού, έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού και μπορεί να αποτελέσει συνθετικό εργαλείο στην αρχιτεκτονική και τη μηχανική.
Το νερό είναι το πολυτιμότερο αγαθό ζωτικής σημασίας είναι μέσο μεταφοράς, αλλά και επικοινωνίας. Γέφυρες και κανάλια μπορούν να αποτελέσουν επέκταση του οδικού δικτύου και να συνδέουν περιοχές. Λιμναίοι οικισμοί αποτελούν επέκταση του αστικού χώρου, υποθαλάσσιες πόλεις σχεδιάζονται για την αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού. Υπάρχουν απεριόριστες δυνατότητες εκμετάλλευσης αυτού του αγαθού που μας δίνει απλόχερα η φύση και με την κατάλληλη χρήση του προσφέρει βιωσιμότητα στις κατασκευές και διευκολύνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Θαλάσσια Αρχιτεκτονική
Θαλάσσια ή και υποθαλάσσια αρχιτεκτονική είναι η τέχνη που αναπτύχθηκε προκειμένου ο άνθρωπος να κατακτήσει τη θάλασσα. Υπάρχουν παραδείγματα από τους προϊστορικούς χρόνους, όπου ο άνθρωπος δημιουργούσε διάφορα πλεούμενα προκειμένου να εξερευνήσει τον κόσμο και να εκμεταλλευτεί τη θάλασσα. Λιμναίοι οικισμοί στη νεολιθική εποχή προσέφεραν στέγη και ασφάλεια στους κατοίκους, οι οποίοι μπορούσαν σε πολλές περιπτώσεις να ψαρεύουν ακόμα και μέσα από τις πασσαλόπηκτες καλύβες ή να δραστηριοποιηθούν στο εμπόριο.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘70, καταδύθηκαν οι πρώτες υποθαλάσσιες κατοικίες από την ομάδα του Jacques Yves Cousteau, οι
«Tektite I» (1969) και «Tektite II» (1970), σε βάθος περίπου 50m στις Παρθένες Νήσους. Τα Tektite αποτέλεσαν σπίτι και ερευνητικό σκάφος για τους δύτες καθ’όλη τη διάρκεια παραμονής τους στο υποθαλάσσιο περιβάλλον. Αποτελούνται από ένα ζευγάρι δύο χαλύβδινων δεξαμενών που συνδέονταν με ένα τούνελ-σωλήνα, απ’ όπου μπορούσαν να περάσουν από τον έναν χώρο στον άλλο οι υδροναύτες. Οι χώροι του πληρώματος ήταν τέσσερις και στην μπροστινή όψη είχαν θύρες από πλεξιγκλάς για να υπάρχει οπτική επαφή με το υποθαλάσσιο περιβάλλον. Η αριστερή δεξαμενή περιείχε τις αίθουσες του πληρώματος και τη γέφυρα ή το κέντρο διοίκησης.
Το Aquabulle είναι ένα μικρό καταφύγιο που δημιουργήθηκε από τον Jacques Rougerie- ειδικό στην υποθαλάσσια αρχιτεκτονική- το 1978, στο πλαίσιο μελετών και ανάπτυξης βάσεων υποβρύχιας ζωής. Σχεδιασμένο ως μικρή επιστημονική βάση, φιλοξενεί πολλές εκπαιδευτικές δράσεις για την ευαισθητοποίηση για το θαλάσσιο περιβάλλον. Έχει σκελετό αλουμινίου, η σφαίρα είναι από μεθακρυλικό και η χωρητικότητα του περιορίζεται στα 3 άτομα.
Βιοκλιματικός σχεδιασμός
Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός αφορά στον σχεδιασμό κτιρίων και χώρων λαμβάνοντας υπόψη το τοπικό κλίμα, ώστε να εξασφαλιστούν συνθήκες θερμικής και οπτικής άνεσης. Το νερό χρησιμοποιείται στον βιοκλιματικό σχεδιασμό προκειμένου να βελτιωθεί η θερμική άνεση και να ρυθμιστεί το μικροκλίμα. Ειδικά στις πλωτές κατασκευές, αξιοποιείται η θαλάσσια αύρα που προσδίδει φυσικό αερισμό και δροσισμό χωρίς τη να απαιτείται η χρήση τεχνητών μέσων. Γενικά, οι μεγάλες μάζες νερού μετριάζουν τις ακραίες διαφορές θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι και να αυξάνονται οι χαμηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα.
Για παράδειγμα, η αρχιτεκτονική εταιρεία BMDesign Studios προτείνει ένα σύστημα με κοίλες στέγες οι οποίες συλλέγουν το βρόχινο νερό σε περιοχές με άνυδρα κλίματα και χαμηλή βροχόπτωση. Ταυτόχρονα επιδρούν στον δροσισμό των κτηρίων σε ζεστές και ξηρές περιοχές του κόσμου, λειτουργώντας σαν ένα φυσικό σύστημα κλιματισμού. Το νερό συγκεντρώνεται σε δεξαμενές που είναι ενσωματωμένες στους τοίχους των κατοικιών, με αποτέλεσμα να διατηρείται ακόμα περισσότερο σταθερή η εσωτερική θερμοκρασία. Εν συνεχεία το νερό φιλτράρεται και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πόσιμο.
Αρχιτεκτονική τοπίου
Το νερό χρησιμοποιείται ευρέως στο πεδίο της αρχιτεκτονικής τοπίου, με κυριότερες τις εκφράσεις του στα συντριβάνια και τις διακοσμητικές λίμνες (υδάτινοι κήποι). Στον ιδιωτικό, αλλά και τον δημόσιο χώρο, στην εσωτερική και εξωτερική διακόσμηση, από την αρχαία Ελλάδα μέχρι και την Αραβία έως και το feng shui, το νερό αποκτά γλυπτικό χαρακτήρα. Ο υδάτινος πίδακας σε συνδυασμό με την αρχιτεκτονική σύνθεση μπορούν να δημιουργήσουν ένα μοναδικό αποτέλεσμα ανθρώπινης κατασκευής με τον παράλληλο συμβολισμό της ζωτικότητας και του φυσικού.
Στις διακοσμητικές λίμνες το νερό αποτελεί το φυσικό διακοσμητικό στοιχείο, το οποίο προσφέρει ζωντάνια και την αίσθηση της κίνησης. Προσφέρει δροσιά και αντανακλά το φως. Για τη δημιουργία μιας τέτοιας λίμνης δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει σε αφθονία το νερό και να σπαταλώνται μεγάλες ποσότητες αυτού του πολύτιμου αγαθού. Με τη χρήση ειδικών αντλιών το νερό μπορεί να ανακυκλώνεται, να φιλτράρεται και να οξυγονώνεται απεριορίστως.
Διεθνή παραδείγματα
Σε διεθνές επίπεδο μπορούμε να δούμε πλείστα παραδείγματα κατασκευών όπου έχει χρησιμοποιηθεί το νερό ως μέρος της συνολικής κατασκευής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Fallingwater House του Frank Lloyd Wright. Είναι η ιδανική σύνθεση «οργανικής αρχιτεκτονικής», όπου η κατασκευή προσαρμόζεται στο φυσικό τοπίο.
Το Barcelona Pavilion του Mies van der Rohe διαθέτει δύο πισίνες. Η μικρότερη πισίνα βρίσκεται ακριβώς πίσω από τον εσωτερικό χώρο που επιτρέπει στο φως να φιλτράρει τον εσωτερικό όγκο και να φωτίζει επίσης τα δάπεδα από μάρμαρο και τραβερτίνη. Η μεγαλύτερη, ρηχή ανακλαστική πισίνα συμπληρώνει τον όγκο καθώς εκτείνεται κατά μήκος του υπόλοιπου περιπτέρου.
Σε γενικές γραμμές το νερό προσφέρει αισθητικά την αντανάκλαση. Αντικατοπτρίζει το είδωλο δίνοντας την αίσθηση του εντυπωσιασμού, της μεγαλοπρέπειας και της μνημειακότητας. Παράλληλα βοηθά στην επίτευξη της ισορροπίας, αλλά μπορεί να χρησιμεύσει ως μέσο ψευδαίσθησης. Η ροή δημιουργεί το αίσθημα της χαλάρωσης, ενώ αποτελεί το συνδετικό στοιχείο μεταξύ του δομημένου περιβάλλοντος και της φύσης. Η παρουσία του υγρού στοιχείου προσφέρει καθαρότητα και ζωτικότητα, στοιχεία απόλυτα αναγκαία ειδικά σε ένα πυκνό αστικό περιβάλλον.
Πηγές άρθρου
Aquabulle. Ανακτήθηκε από http://www.rougerie.com/eng/project/20. (τελευταία πρόσβαση 08/06/2020)
Santow S. (2017). This Concave Roof System Collects Rainwater in Arid Climates, Ανακτήθηκε από https://www.archdaily.com/802377/this-concave-roof-system-collects-rainwater-in-arid-climates. (τελευταία πρόσβαση 08/06/2020)
Tektite. Ανακτήθηκε από https://exploration.marinersmuseum.org/watercraft/tektite/. (τελευταία πρόσβαση 08/06/2020)
Καραντάνης (1998). Υποθαλάσσια Αρχιτεκτονική. Ανακτήθηκε από http://www.karantanis.gr/portfolio/underwater-architecture/. (τελευταία πρόσβαση 08/06/2020)
Φασούλη Μ., Σιμάκου Μ. (2007). Αρχιτεκτονική και νερό: Η εκμετάλλευση της δύναμής του στο σχεδιασμό. Ανακτήθηκε από https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=3&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=137. (τελευταία πρόσβαση 08/06/2020)
Δουδούμη Κ., Μουρατίδου Γ. (2008). Το νερό στην αρχιτεκτονική του αστικού τοπίου. Ανακτήθηκε από http://www.ziti.gr/docs/pdf/1287.pdf. (τελευταία πρόσβαση 08/06/2020)
